Landgoed Blijenbeek, de bakermat voor de golfsport in Nederland

Omstreeks 1500 werd geleerde Pieter van Afferden geboren in Afferden. Tijdens zijn caririére als docent Latijn schreef hij het boekje“Tyrocinium latinae linguae”, wat zoveel wil zeggen als “Latijn voor Nieuwlingen.”. Eén hoofdstuk in het boekje was gewijd aan balspelen waarin ook een beschrijving van het golfspel werd opgenomen. De beschrijving van het golfspel door Pieter van Afferden is uniek. 

Het is voor het eerst in de geschiedenis dat wordt gesproken van een balspel waar de bal moet worden gespeeld naar een put of hol, waarbij de speler met de minste slagen het spel wint. Pieter van Afferden beschreef ook enkele basisregels voor het golfspel. Het is niet ondenkbaar dat Pieter van Afferden in de onmiddelijke omgeving van Kasteel Bleijenbeek de adelijke familie Nydeggen de golfsport heeft zien beoefenen.

De claim van de Schotten dat de golfsport op Schotse bodem zou zijn ontstaan lijkt daarmee ontkracht. Niet eerder dan in 1636 vinden we omschrijvingen van het golfspel in de Schotse literatuur die overeenkomen met de beschrijvingen zoals Pieter van Afferden, éénennegentig jaar eerder, in 1545, al had neergeschreven.

Bijzonder is het dat Golfbaan Landgoed Bleijenbeek in Afferden, zich méér dan de “Compagny of Gentleman Golfers” in Edinburgh of St. Andrews in Schotland, kan beroepen op het voortzetten van de wel zéér oude golftraditie in de Lage Landen. 

Landgoed Bleijenbeek vormt hiermee de bakermat voor de golfsport in Nederland.

Ligging

De golfbaan is aangelegd in het Noord Limburgse landschap Maasduinen in de gemeente Afferden, op de oude oeverwallen van de rivier en de maas. De baan, in 2005 geopend, heeft door de landschappelijke situering en statige beplantingen een volwassen karakter. 
Landgoed Golfbaan Bleijenbeek maakt onderdeel van het cluster: Golfen op een landgoed. De andere baan die hier onder valt is golfbaan Welderen, in Elst (Gelderland).

Golfbaan Landgoed Bleijenbeek draagt zorgt voor mens en dier, voor natuur en milieu. Het is dan ook niet voor niets dat de golfbaan sinds 2009 beschikt over het internationaal erkende GEO-certificaat voor duurzaam golfbaanbeheer. 

Er is behoefte bekend te staan als een terreinbeheerder die op een verantwoorde manier de golfbaan inricht en beheerd en op die manier een invulling geeft aan het landschap die niet alleen voor golfers goed is. Zowel richting overheden als in de richting van omwonenden en andere betrokkenen is dit een belangrijke motivatie. Anderzijds is er de wil het terrein te beheren op een wijze die ook voor de natuur meerwaarde heeft.

Na de Committed to Green certificering in 2009 (de voorloper van het GEO-certificaat) van Golfbaan Welderen heeft ook Bleijenbeek zich ingespannen voor de certificering. Voor deze omslag van denken en doen is het voorliggende document bedoeld. De reden om het CtG-certificaat te behalen is zowel een publiciteits- als een integriteitskwestie.

Dit online beheerplan leidt de ontwikkeling van beplanting en natuurlijke elementen richting het gewenste eindbeeld. Een belangrijke doelstelling is kwaliteitsvergroting te realiseren en meer continuïteit brengen in het beheer van de golfbaan. Bij de totstandkoming van het beheerplan is overleg gevoerd met het management en greenkeeping van Golfbaan Landgoed Bleijenbeek.

Gerard Jol, oprichter van Jol Golf Design, heeft zich als landschapsarchitect gespecialiseerd in de architectuur van golfbanen. Vanuit een ruime ervaring met het inrichten van grote recreatiegebieden heeft hij aan de wieg gestaan van de grootste golfbaan in West Europa; Spaarnwoude bij Haarlem. Hij is in Engeland geschoold in de golfarchitectuur en werd daarna lid van het European Institute of Golf Course Architects (E.I.G.C.A.) Het internationale gezelschap heeft o.a. als taak de kwaliteit van het ontwerp en de uitvoering van golfbanen te garanderen.

Michiel van der Vaart (1971) heeft na een viertal jaar te hebben gewerkt bij MTD de mogelijkheid gekregen om samen te werken met Gerard Jol (2002) Michiel is een gepassioneerd golf baan ontwerper die veel affiniteit heeft met cultuurgeschiedenis en geschiedenis in het algemeen en tracht dit in zijn ontwerpen te verwerken. Hij heeft liefde voor natuur, ecologie en een ruime planten kennis samen met de passie voor de golfarchitectuur en ‘verstand van mooi en lelijk!’ Michiel is een single Hc golfer die erg geniet van een ronde golf.

Het onderhoud en de exploitatie van Golfbaan Bleijenbeek vraagt een professionele bedrijfsvoering. De bedrijfsvoering wordt aangestuurd door de algemeen manager. Met een ambitie op het gebied van gastvrijheid, horeca en terreinonderhoud is dit een uitdagende functie.

Onder leiding van de hoofdgreenkeeper, Ronald van Os wordt de baan in conditie gebracht en gehouden. Een enthousiast greenkeepersteam heeft veel kennis van de baan en draagt dagelijks zorg voor alle mogelijke werkzaamheden.

Het greenkeepersteam zorgt dagelijks voor het in topkwaliteit houden van de holes. Hierbij hebben zij hulp van een groep enthousiaste Wajong-jongeren als assistent greenkeepers.

Een Committed to Green commissie is belast met de verantwoording en uitvoering van het CtG-traject. De Committed to Green commissie heeft de volgende samenstelling:

• exploitant;
• greenkeeping;
• management;
• leden golfclub.

Natuurgroepen uit de omgeving zijn betrokken bij het terrein. Zo heeft het IVN, afdeling Maas en Niers, onderzoek gedaan naar de soortenrijkdom op de golfbaan. Het IVN wordt ook in de toekomst weer betrokken bij het monitoren van de planten en dieren. NLadviseurs is als externe partij verzocht de totstandkoming van de rapportage te begeleiden.

Golfbaan Bleijenbeek is zich bewust van de functie die het heeft ten opzichte van de natuur. Dit is terug te zien in het ontwerp, het beleid en de lokale contacten met natuurorganisaties. Dit heeft geresulteerd in een landschap met een diversiteit aan terreintypen. De aanwezigheid van de kasteelruïne en de daarbij behorende groenstructuren zijn overblijfselen van historisch landgebruik. Instandhouding van deze structuren is van grote waarde voor de eigenheid van het gebied.

Golfbaan Bleijenbeek maakt deel uit van Landgoed Bleijenbeek. De baan heeft een parkachtig, natuurlijk karakter en onderscheidt zich ten opzichte van de nabije omgeving door openheid en de waterpartijen met waardevolle oevers. De holes zijn afwisselend van karakter en liggen verweven in het landschap. Het parkachtige karakter krijgt vorm door grote solitairen, verrassende doorzichten en de aanwezigheid van mooie geaccentueerde waterpartijen.  Het parkachtige karakter en de gebruikmaking van boomsoorten die niet gebiedseigen zijn is rond het clubhuis het sterkst aanwezig. De golfbaan, gelegen op ca. 125 hectare, biedt ruimte aan 18 volwaardige holes. Verder is er een 9 holes par 3-4 baan en 9 holes pitch en putt baan.

Ook in de geplande uitbreiding met 18 holes wordt door middel van stepping stones voor flora en fauna met de op het terrein gelegen ecologische verbindingszone rekening gehouden. Architectenbureau Jol Golf Design is erin geslaagd een uitdagende baan te ontwerpen, waarin met behoud van de oorspronkelijke aanwezige bosschages en bomen, de parabole ondulatie van de Maasduinen wordt voortgezet.

Landbouw

Vóór de aanleg van de golfbaan werd het terrein gebruikt als landbouwgebied. Eerst voornamelijk voor graangewassen, later werden asperges en aardbeien gekweekt. Tegenwoordig voeren verbouw van mais, voederbieten, aardappelen, bloemen en planten de boventoon. Uit oude bronnen blijkt dat rond het jaar 1100 in Afferden reeds een houten kerkje stond van 4 x 14 meter. Bleijenbeek (dit betekent heldere beek) vindt haar oorsprong rond 1200, toen er een versterkte boerenhoeve stond, die werd bewoond door de familie van Alpen. Deze werd verwoest.

De adelijke familie 

In de 13e eeuw was er een burcht aan de Maas, waar nu het pontje naar Sambeek vaart. Dit roofslot werd in 1390 afgebroken. De bewoners trokken naar Bleijenbeek. De familie Schenck van Nydeggen heeft gedurende de jaren 1400 tot 1600 het kasteel Bleijenbeek gebouwd op het kasteeleiland. De spiegellanen, waarin de kasteelheren zich ‘spiegelden’ aan hun bezit, zijn in tact gebleven. Er ontstond een krans van boerderijen, de tiendrechten van de grondgebruikers gingen naar de kasteelheer en naar de pastoor van de parochie Afferden, welke in 1176 ontstond.

Het lot van het kasteel 

Bleijenbeek heeft altijd in oorlogsgebied gelegen. Maarten Schenck van Nydeggen was een beruchte roofridder in tijd van de spaanse overheersing in de 16e eeuw. In 1870 werd het kasteel gebruikt als klooster, waar ongeveer 80 Jezuieten hun toevlucht zochten ten gevolge van de Kulturkampf. Zij bouwden de Paoterskapel, welke nog altijd onderhouden wordt. Het landgoed kwam in 1920 in handen van de familie Jurgens. In februari 1945 werd het kasteel tot ruïne geschoten door de geallieerden. Later werd het landgoed verkocht aan de AMEV. Er is inmiddels een fonds, dat de consolidatie van de ruïne en de inrichting van het eiland nastreeft. Het is de bedoeling in nauw overleg met de IVN hier een cultuurhistorische en natuur-educatieve invulling aan te geven.

De golfbaan

De eerste plannen voor een golfbaan dateren uit 1973. Pas in 2003 kon met de aanleg van de golfbaan begonnen worden, waarna in september 2004 de officiële opening plaatsvond.

Bodem

Op de golfbaan is overwegend zandgrond te vinden, maar ook oude rivierklei in de lager gelegen delen van de golfbaan.

De zandbodems op de golfbaan kunnen worden gerekend tot de podzolgronden, de oudste bodems van Nederland die zijn ontstaan op de dekzandgronden. Na de ijstijd verbeterde het klimaat en raakten de zandgronden begroeid met bossen. Gevallen bladeren zorgden ervoor dat de toplaag van het zand werd verrijkt met humus. Tussen de grofgebouwde korrels van het dekzand zit veel ruimte. Regenwater sijpelt daar gemakkelijk tussendoor. Plantenresten (humus) spoelen mee de bodem in. Dit betekent dat de voedselrijkheid van de bovenste lagen van de zandgronden nihil is. De delen van de golfbaan die op de rivierkleigronden liggen, daarentegen, zijn voedselrijker en houden meer vocht vast. 

Grondwater en oppervlaktewater

Water heeft een belangrijke rol gespeeld in de ontwikkeling van het landschap en in de ontwikkeling van de golfbaan als zodanig. Met name de Eckeltschebeek is een kenmerkend onderdeel van het gebied en levert een bijdrage aan de landschappelijke kwaliteit. Het grondwaterniveau is niet op de gehele golfbaan gelijk. Het niveau hangt sterk samen met de bodemsamenstelling. De lagere delen  zijn gelegen in de oude rivierarm en zijn door de kleiige samenstelling vochtiger dan de hogergelegen stuifzand afzettingen. 

Er is een onderscheidt in het type oppervlaktewater te maken. Een deel bestaat uit het stroomgebied van de Eckeltschebeek  met een paar nevengeulen. Dit water is zuurstofrijk en is een interessante leefomgeving voor dieren en planten. Overig water bestaat uit vennen die grotendeels worden gevoed door regenwater en deels door grondwater. Hierdoor ontstaat een zwak zure situatie die andere planten en dieren voorsorteren.

Biodiversiteit

Door deze verscheidenheid aan grondsoorten en waterstanden, komen er diverse typen natuur voor op de golfbaan. Dit zorgt voor een hoge biodiversteit.

Natuur en golf gaan op Golfbaan Bleijenbeek hand in hand. Er bevindt zich op de baan voldoende ruimte voor verplaatsing en vestiging van planten en dieren. Omdat het terrein een goede inpassing heeft in het landschap, heeft het ook een belangrijke functie in de migratie (verplaatsing) van planten en dieren door het gebied grenzend aan de golfbaan.

Aan de hand van een aantal goed waar te nemen indicatiesoorten wordt gemeten of de beheer- en in-richtingsingrepen de gewenste effecten hebben.
De inventarisaties die hiervoor nodig zijn, worden zoveel mogelijk uitgevoerd door leden van de golfclub, al dan niet met begeleiding van natuurwerkgroepen uit de omgeving.

De verrijking van de biodiversiteit door de aanleg van de golfbaan wordt weergegeven door het resultaat van de laatste birdwatching day. Gespot werden 57 verschillende vogels, terwijl er nog zeker vijf voorkomen, die die dag niet werden gespot. Ook de toename van bijzondere vlinders, libellen, vleermuizen, paddenstoelen en planten zijn reeds bekend, en zullen door de IVN nader in kaart worden gebracht.

Eckeltschebeek

De Eckeltschebeek vormt een kenmerkend onderdeel van de golfbaan en stroomt door het terrein heen. Een beek is een watervoerende stroom, die een natuurlijk verloop heeft. Dit zogeheten meanderen is een proces dat door de kracht van het water en de natuurlijke elementen in het terrein wordt gestuurd. Door de afzetting van sediment ontstaan er bijzondere leefgebieden voor plant en dier. 

Poel 

Een ondiepe en relatief kleine plas water. Poelen zijn belangrijk voor zowel amfibieën als libellen en juffers.  Deze laatste hebben de ondiepe poelen nodig om eieren te kunnen leggen, de afwezigheid van vissen en het makkelijke opwarmen van het ondiepe water zijn van cruciaal belang voor het slagen van het broedsel.

Ven

Oppervlaktewater met drijvende- en waterplanten. Oevers met variërende beplanting van verschillende kruiden, afgewisseld met meerjarig riet en grazige vegetatie.

Plas-dras

Plas-dras plekken zijn bijna jaarrond vochtige  tot natte locaties in het terrein, met kenmerkende soorten planten, zoals grote lisdodde, riet, gele lis etc.  Deze locaties zijn uiterst geschikt voor amfibieën, libellen en juffers. De plas-dras locaties zijn te vinden op diverse plaatsen langs de beek en enkele plekjes door het gebied en langs vijvers.

Oevers

Rijk begroeid oevertalud met wisselende samenstelling van ruigtekruiden, overjarig riet en korte grazige vegetatie. Overal waar een waterpartij te vinden is, is er een oever aanwezig. Natuurlijke oevers met veel begroeiing zijn veelal buiten de speellijnen te vinden.

Ruigtes zijn met kruiden begroeide plaatsen, rijk aan bloeiende kruiden en waardplanten voor veel soorten insecten waaronder dagvlinders. Ook vogelsoorten komen hier graag om naar de gevallen zaden en rupsen te zoeken. Door de diverse soorten bodem zijn de bloem- en kruidenrijke ruigtes op Bleijenbeek verrassend divers. Ruigtes zijn te vinden op verschillende plekken, variërend in grootte door het gehele terrein op minder intensief bespeelde plaatsen en overhoekjes.

Bos

Een gemengde bossamenstelling van overwegend inheemse naald– en loofhoutsoorten en een gevarieerde leeftijdsopbouw.  De aanwezigheid van staand en liggend dood hout maakt het bos waardevol voor vogelsoorten als de zwarte specht, maar ook andere organismen die afhankelijk zijn van dood hout , zoals de larve van het vliegend hert. Het biedt nestgelegeneheid voor vogels, en een schuilplaats voor zoogdieren. Ook vormt bos een geschikt biotoop voor paddestoelen en zwammen. De bossen liggen verspreid door heel het terrein en langs de randen van de golfbaan. 

Struweel

Struweel is een houtige vegetatie van boom- en struiksoorten. De begroeiing blijft echter beperkt tot ca. 8 hoogte en het aantal boomvormers is beperkt. Het dichte karakter van struwelen biedt een ideale schuilplaats voor vogels. Struweel is te vinden nabij de bosvakken op de golfbaan en vormt vaak de overgang tussen kruidenvegetatie en bos.

Solitaire bomen

Door de hele baan heen wordt gebruik gemaakt van solitairen en groepen solitairen. De bomen zijn van goede vitaliteit en hebben hun kenmerkende groeivorm, die ontstaat door de vrije uitgroei zonder beperking van andere beplantingen. Met name oude inheemse bomen heben grote ecologische waarde. 

Lanen vzijn zowel cultuurhistorisch als ecologisch waardevolle elementen van het landgoed. Lanen zijn lijnvormige elementen van bomen aangeplant door gebiedseigenaren, om te dienen als gebiedsafscheiding, beschutting of verfraaiing van terrein en toegangswegen. Op landgoed Bleijenbeek bestaan lanen voornamelijk uit beuken, zomereiken en Amerikaanse eiken. Wanneer lanen bestaan uit oudere bomen zijn dit interessante locaties voor vleermuizen die de holtes gebruiken als verblijf- en broedplaats. 

De spelelementen zijn de intensief gebruikte onderdelen van de golfbaan. Het zijn graslanden, met ieder een eigen beheerintensiteit. De greenkeeping draagt zorg voor de spelelementen om deze in goede conditie te houden. Natuurlijk is het ook belangrijk dat de spelelementen en omliggende natuurlijke elementen op elkaar aansluiten. 

Golf Environment Organization

Committed to Green is een programma dat is ontwikkeld om golfbaanbeheerders te stimuleren bewust om te gaan met natuur en milieu. Na het doorlopen van het programma kan de internationale certificering door de Golf Environment Organization (GEO) worden aangevraagd. dit duurzameinitiatief wordt ondersteund en erkent door de Europese Golf Associatie, de Royal & Ancient Golf Club of St Andrews, de PGA European Tour, de Federatie van Europese Golf Greenkeepers Associatie (FEGGA), de Federatie van Europese Golfbaanarchitecten en de Europese Commissie.

Aan de hand van zes thema's wordt gewerkt aan duurzaamheid en kwaliteit:

• Landschap en biotopen
• Water
• Energie en hulpbronnen
• Product en ketenbeheer
• Milieukwaliteit
• Mens en samenleving

Na het doorlopen van het GEO-certificeringsproces en een bezoek van een door de Golf Environment Organization aangestelde auditor, toetst een panel van deskundigen of de golfclub overeenkomstig de criteria uitvoering heeft gegeven aan het natuur- en milieuprogramma en wordt het GEO-certificaat uitgereikt.

GEO op Golfbaan Landgoed Bleijenbeek

Door de ligging van de golfbaan op een natuurlijk landgoed en de nabijheid van veel natuurschoon, was het een logisch besluit om de golfbaan duurzaam te gaan beheren. De golfclub committeert zich hiermee aan een verantwoord natuur- en milieubeheer. De rapportage die hier aan ten grondslag ligt, omhelst een aantal maatregelen die worden verweven in dit beheerplan. Gedurende de planvorming worden elementen regelmatig getoetst aan de uitgangspunten van dit certificaat. Hierdoor draagt Golfbaan Landgoed Bleijenbeek bij aan een gezonde, natuurlijke en verantwoordelijk beheerde golfbaan, waar natuur en golfspel hand in hand gaan en elkaar versterken.

Er bevindt zich op de baan voldoende ruimte voor verplaatsing en vestiging van planten en dieren. Daar het terrein een goede inpassing heeft in het landschap heeft het ook een belangrijkse functie in de migratie (verplaatsing) van dieren door het gebied grenzend aan de golfbaan.

Golftechnisch spelen de natuurlijke eenheden vaak indirect een belangrijke rol. Zo bepalen deze onderdelen mede het karakter van de golfbaan; mooie vrijstaande bomen, bloemrijke velden en geurende struiken maken het golfen plezieriger.

Kort gezegd is het de wens de natuurwaarden te verhogen op de golfbaan, op locaties en in situaties die niet conflicteren met de golfsport. Er wordt hier vooral gedacht aan een uitbreiding van het aantal (soorten) planten, vogels en vlinders ofwel: verhoging van de biodiversiteit.

Jaarlijks worden inventarisaties uitgevoerd op de golfbaan om de aanwezige (bijzondere) planten en dieren te kunnen monitoren. Zo kunnen bedreigingen op tijd worden vastgesteld. 

Het verbruik van water en energie spelen een belangrijke rol in een duurzame bedrijfsvoering. Het uitgangspunt is om waar mogelijk het verbruik te minimaliseren, zonder dat dit ten koste gaat van de kwaliteit en sfeer van de golfbaan.

Water

Er wordt op de golfbaan gebruik gemaakt van leidingwater ten behoeve van de greenkeepersaccommodatie en de faciliteiten rond de driving range. Door zoveel mogelijk gebruik te maken van grondwater voor de beregening en doordat binnen de gebouwen o.a. gebruik wordt gemaakt van waterbesparende knoppen kan het gebruik van leidingwater tot een minimum worden beperkt.

De hoeveelheden verbruikt water worden geregistreerd en er wordt onderzoek gedaan naar de mogelijkheden voor besparing. 

Energie

In het clubhuis is in de openbare ruimtes de verlichting aangepast, waardoor het overgrote deel bestaat uit led lampen. In de komende jaren zal het andere deel van de verlichting worden veranderd in led lampen. Ook de greenkeepersloods zal worden voorzien van goede isolatie en andere energiebesparende materialen om het energieverbruik in het gebouw te verminderen.

De golfclub wil de komende jaren overgaan naar energiezuinige verlichting, zuinige apparatuur en het verbruik van energie monitoren.

Het terrein van Golfbaan Bleijenbeek voldoet aan alle milieunormen, zoals deze wettelijk zijn vastgelegd, en tracht uit eigen initiatief een bijdrage te leveren aan zaken als afvalscheiding en milieuvriendelijk rentmeesterschap. Door de registratie van meststoffen, waterverbruik en andere relevante onderdelen wordt er een vinger aan de pols gehouden en is er de mogelijkheid te meten of besparingsmaatregelen de gewenste effecten hebben.

Het grondwater op de golfbaan wordt jaarlijks op kwaliteit onderzocht om te achterhalen welk effect het dagelijks beheer op de bodem en het grondwater heeft.

Afvalbeheer

Ook het scheiden van afval vormt een belangrijk aandachtspunt op de golfbaan. Zo wordt aan golfers gevraagd om plasticflesjes in de daarvoor bedoelde afvalbak bij het clubhuis te deponeren om zwerfvuil te voorkomen en worden de hoeveelheden afval per afvalstroom geregistreerd.

Afvalwater wordt gefilterd, gezuiverd en in de naastgelegen vijver gepompt. Vanaf daar infiltreert het water in het grondwater.

Chemische middelen 

De greens, tees en fairways worden jaarlijks voorzien van de nodige bemestings- en gewasbeschermingsmiddelen. Uitgangspunt voor het gebruik is  alleen het gebruik van het hoogst noodzakelijke aan toevoegingen. De toepassing van deze middelen wordt alleen uitgevoerd door geschoold personeel en op basis van een vooraf opgesteld plan zodat de hoeveelheid gebruikte middelen wordt geminimaliseerd.